อธิปไตย ๓ อย่าง เพื่อละอกุศล เจริญกุศล
ภิกษุทั้งหลาย อธิปไตย (ความเป็นใหญ่) ๓ อย่างเหล่านี้ ๓ อย่างอะไรบ้าง คือ
๑) อัตตาธิปไตย (ความมีตนเป็นใหญ่)
๒) โลกาธิปไตย (ความมีโลกเป็นใหญ่)
๓) ธัมมาธิปไตย (ความมีธรรมเป็นใหญ่)
ภิกษุทั้งหลาย ก็อัตตาธิปไตยอย่างไร คือ ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในกรณีนี้ อยู่ในป่าก็ดี อยู่โคนไม้ก็ดี อยู่ในเรือนว่างก็ดี ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า เราออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตไม่ใช่เพราะเหตุแห่งจีวร ไม่ใช่เพราะเหตุแห่งบิณฑบาต ไม่ใช่เพราะเหตุแห่งเสนาสนะ เราออกบวชเป็นบรรพชิต ไม่ใช่เพราะเหตุแห่งความมี หรือความไม่มีเช่นนั้น ก็แต่ว่า เราเป็นผู้ออกบวชแล้ว โดยพิจารณาเห็นว่า เราถูกชาติ ชรามรณะ โสกปริเทวะ ทุกขโทมนัส และอุปายาส ครอบงำแล้ว ชื่อว่าเป็นผู้มีทุกข์ครอบงำแล้ว มีทุกข์ท่วมทับแล้ว ทำอย่างไรการทำที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้จะพึงปรากฏ ก็การที่เราละกามเช่นใดแล้วจึงออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต หาปเราพึงแสวงหากามเช่นนั้น หรือกามที่เลวกว่านั้นอีก ข้อนั้นไม่เป็นการสมควรแก่เราเลย เธอย่อมพิจารณาอยู่ดังนี้ว่า ความเพียรที่เราปรารภแล้วจักไม่ย่อหย่อน สติที่เข้าไปตั้งมั่นแล้วจักไม่หลงลืม กายที่สงบระงับแล้วจักไม่กระสับกระส่าย จิตที่เป็นสมาธิแล้วจักมีอารมณ์แน่วแน่ ดังนี้ เธอทำตนเองให้เป็นใหญ่ แล้วละอกุศล เจริญกุศล ละกรรมที่มีโทษ เจริญกรรมที่ไม่มีโทษ บริหารตนให้บริสุทธิ์อยู่ ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่า อัตตาธิปไตย.
ภิกษุทั้งหลาย ก็โลกาธิปไตยเป็นอย่างไร คือ ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในกรณีนี้ อยู่ในป่าก็ดี อยู่โคนไม้ก็ดี อยู่ในเรือนว่างก็ดี ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า เราออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตไม่ใช่เพราะเหตุแห่งจีวร ไม่ใช่เพราะเหตุแห่งบิณฑบาต ไม่ใช่เพราะเหตุแห่งเสนาสนะ เราออกบวชเป็นบรรพชิต ไม่ใช่เพราะเหตุแห่งความมี หรือความไม่มีเช่นนั้น ก็แต่ว่า เราเป็นผู้ออกบวชแล้ว โดยพิจารณาเห็นว่า เราถูกชาติ ชรามรณะ โสกปริเทวะ ทุกขโทมนัส และอุปายาส ครอบงำแล้ว ชื่อว่าเป็นผู้มีทุกข์ครอบงำแล้ว มีทุกข์ท่วมทับแล้ว ทำอย่างไรการทำที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้จะพึงปรากฏ ก็การที่เราออกบวชเป็นบรรพชิตเช่นนี้ จะพึงตรึกถึงกามวิตกก็ดี พึงตรึกถึงพยาบาทวิตกก็ดี พึงตรึกถึงวิหิงสาวิตกก็ดี ก็โลกสันนิวาส (การอยู่ร่วมกันของสัตว์โลก) นี้กว้างใหญ่ ในโลกสันนิวาสอันกว้างใหญ่ ย่อมจะมีสมณพราหมณ์ผู้มีฤทธิ์ มีทิพยจักษุ รู้จิตของบุคคลอื่นได้ สมณพราหมณ์เหล่านั้น ย่อมมองเห็นได้แม้จากที่ไกล แม้อยู่ใกล้ๆ เราก็มองท่านไม่เห็น และท่านย่อมรู้ชัดซึ่งจิตด้วยจิต สมณพราหมณ์แม้เหล่านั้น ก็จะพึงรู้จักเราอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญทั้งหลาย ดูกุลบุตรผู้นี้ เขาเป็นผู้มีศรัทธาจึงออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตแล้ว แต่เกลื่อนกล่นไปด้วยธรรมที่เป็นบาปอกุศลอยู่ ถึงเทวดาผู้มีฤทธิ์ มีทิพยจักษุ รู้จิตของบุคคลอื่นได้ก็มีอยู่ เทวดาเหล่านั้นย่อมมองเห็นได้จากที่ไกล แม้อยู่ใกล้ๆ เราก็มองท่านไม่เห็น และท่านย่อมรู้ชัดซึ่งจิตด้วยจิต เทวดาเหล่านั้น ก็จะพึงรู้จักเราอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญทั้งหลาย ดูกุลบุตรผู้นี้ เขาเป็นผู้มีศรัทธาออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตแล้ว แต่เกลื่อนกล่นไปด้วยธรรมที่เป็นบาปอกุศลอยู่ เธอย่อมพิจารณาอยู่ดังนี้ว่า ความเพียรที่เราปรารภแล้วจักไม่ย่อหย่อน สติที่เข้าไปตั้งมั่นแล้วจักไม่หลงลืม กายที่สงบระงับแล้วจักไม่กระสับกระส่าย จิตที่เป็นสมาธิแล้วจักมีอารมณ์แน่วแน่ ดังนี้ เธอทำโลกให้เป็นใหญ่ แล้วละอกุศล เจริญกุศล ละกรรมที่มีโทษ เจริญกรรมที่ไม่มีโทษ บริหารตนให้บริสุทธิ์อยู่ ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่าโลกาธิปไตย.
ภิกษุทั้งหลาย ก็ธรรมาธิปไตยเป็นอย่างไร คือ ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในกรณีนี้ อยู่ในป่าก็ดี อยู่โคนไม้ก็ดี อยู่ในเรือนว่างก็ดี ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า เราออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต ไม่ใช่เพราะเหตุแห่งจีวร ไม่ใช่เพราะเหตุแห่งบิณฑบาต ไม่ใช่เพราะเหตุแห่งเสนาสนะ เราออกบวชเป็นบรรพชิต ไม่ใช่เพราะเหตุแห่งความมี หรือความไม่มีเช่นนั้น ก็แต่ว่า เราเป็นผู้ออกบวชแล้ว โดยพิจารณาเห็นว่า เราถูกชาติ ชรามรณะ โสกปริเทวะ ทุกขโทมนัส และอุปายาส ครอบงำแล้ว ชื่อว่าเป็นผู้มีทุกข์ท่วมทับแล้ว ทำอย่างไรการทำที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้จะพึงปรากฏ ก็พระธรรมอันพระผู้มีพระภาคตรัสไว้ดีแล้ว เป็นสิ่งที่จะพึงเห็นได้ด้วยตนเอง ไม่ประกอบด้วยกาล ควรเรียกกันมาดู ควรน้อมเข้ามาใส่ตน อันผู้รู้ก็รู้ได้เฉพาะตน ก็เพื่อนสพรหมจารีผู้ที่รู้อยู่ เห็นอยู่ ก็มีอยู่ และการที่เราได้ออกบวชเป็นบรรพชิต ในธรรมวินัยอันพระผู้มีพระภาคตรัสไว้ดีแล้ว จะพึงเป็นผู้เกียจคร้าน มัวเมาประมาทอยู่อย่างนี้ ข้อนั้นไม่เป็นการสมควรแก่เราเลย ดังนี้ เธอย่อมพิจารณาอยู่ดังนี้ว่า ความเพียรที่เราปรารภแล้วจักไม่ย่อหย่อน สติที่เข้าไปตั้งมั่นแล้วจักไม่หลงลืม กายที่สงบระงับแล้วจักไม่กระสับกระส่าย จิตที่เป็นสมาธิแล้วจักมีอารมณ์แน่วแน่ ดังนี้ เธอทำธรรมนั่นแหละให้เป็นใหญ่ แล้วละอกุศล เจริญกุศล ละกรรมที่มีโทษ เจริญกรรมที่ไม่มีโทษ บริหารตนให้บริสุทธิ์อยู่ ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่าธัมมาธิปไตย.
ภิกษุทั้งหลาย เหล่านี้แล อธิปไตย ๓ อย่าง.
ขึ้นชื่อว่าความลับไม่มีในโลก สำหรับผู้ทำไว้
แน่ะบุรุษ จริงหรือเท็จ ตัวของท่านเองย่อมจะรู้
แน่ะผู้เจริญ ท่านสามารถที่จะทำความดีได้หนอ
แต่ท่านกลับดูหมิ่นตนเองเสีย และยังปกปิดความชั่วซึ่งมีอยู่ในตน.
เทวดาและตถาคตย่อมมองเห็นท่าน
ผู้ซึ่งเป็นคนพาล ประพฤติไม่สม่ำเสมอ.
เพราะฉะนั้นแหละ คนที่มีตนเป็นใหญ่ ควรมีสติเที่ยวไป
คนที่มีโลกเป็นใหญ่ ควรมีปัญญาและเพ่งพินิจ
ส่วนคนที่มีธรรมเป็นใหญ่ ควรประพฤติธรรมสมควรแก่ธรรม.
มุนีผู้มีความบากบั่นอย่างจริงจัง ย่อมจะไม่เสื่อม
อนึ่ง บุคคลใดมีความเพียร ข่มขี่มาร ครอบงำมัจจุราชได้แล้ว
ผู้ทำที่สุดเสียได้แล้ว ถูกต้องธรรมอันเป็นที่สิ้นชาติ
บุคคลผู้เช่นนั้น ย่อมเป็นผู้รู้แจ้งโลก มีปัญญาดี
เป็นมุนี ผู้หมดความทะยานอยากในธรรมทั้งปวง.
-บาลี ติก. อํ. 20/186/479.
https://84000.org/tipitaka/pali/?20//186,
https://etipitaka.com/read/pali/20/186
English translation by Bhikkhu Sujato
“There are, mendicants, these three things to put in charge. What three? Putting oneself, the world, or the teaching in charge.
And what, mendicants, is putting oneself in charge? It’s when a mendicant has gone to a wilderness, or to the root of a tree, or to an empty hut, and reflects like this: ‘I didn’t go forth from the lay life to homelessness for the sake of a robe, almsfood, lodgings, or rebirth in this or that state. But I was swamped by rebirth, old age, and death; by sorrow, lamentation, pain, sadness, and distress. I was swamped by suffering, mired in suffering. And I thought, “Hopefully I can find an end to this entire mass of suffering.” But it would not be appropriate for me to seek sensual pleasures like those I abandoned when I went forth, or even worse.’ Then they reflect: ‘My energy shall be roused up and unflagging, mindfulness shall be established and lucid, my body shall be tranquil and undisturbed, and my mind shall be immersed in samādhi.’ Putting themselves in charge, they give up the unskillful and develop the skillful, they give up the blameworthy and develop the blameless, and they keep themselves pure. This is called putting oneself in charge.
And what, mendicants, is putting the world in charge? It’s when a mendicant has gone to a wilderness, or to the root of a tree, or to an empty hut, and reflects like this: ‘I didn’t go forth from the lay life to homelessness for the sake of a robe, almsfood, lodgings, or rebirth in this or that state. But I was swamped by rebirth, old age, and death, by sorrow, lamentation, pain, sadness, and distress. I was swamped by suffering, mired in suffering. And I thought, “Hopefully I can find an end to this entire mass of suffering.” And now, since I’ve now gone forth, I might have sensual, malicious, or cruel thoughts. But the population of the world is large, and there are ascetics and brahmins who have psychic power—they’re clairvoyant, and can read the minds of others. They see far without being seen, even by those close; and they understand the minds of others. They would know me:
“Look at this gentleman; he’s gone forth out of faith from the lay life to homelessness, but he’s living mixed up with bad, unskillful qualities.” And there are deities, too, who have psychic power—they’re clairvoyant, and can read the minds of others. They see far without being seen, even by those close; and they understand the minds of others. They would know me:
“Look at this gentleman; he’s gone forth out of faith from the lay life to homelessness, but he’s living mixed up with bad, unskillful qualities.”’ Then they reflect: ‘My energy shall be roused up and unflagging, mindfulness shall be established and lucid, my body shall be tranquil and undisturbed, and my mind shall be immersed in samādhi.’ Putting the world in charge, they give up the unskillful and develop the skillful, they give up the blameworthy and develop the blameless, and they keep themselves pure. This is called putting the world in charge.
And what, mendicants, is putting the teaching in charge? It’s when a mendicant has gone to a wilderness, or to the root of a tree, or to an empty hut, and reflects like this: ‘I didn’t go forth from the lay life to homelessness for the sake of a robe, almsfood, lodgings, or rebirth in this or that state. But I was swamped by rebirth, old age, and death, by sorrow, lamentation, pain, sadness, and distress. I was swamped by suffering, mired in suffering. And I thought, “Hopefully I can find an end to this entire mass of suffering.” The teaching is well explained by the Buddha—visible in this very life, immediately effective, inviting inspection, relevant, so that sensible people can know it for themselves. I have spiritual companions who live knowing and seeing. Now that I’ve gone forth in this well explained teaching and training, it would not be appropriate for me to live lazy and heedless.’ Then they reflect: ‘My energy shall be roused up and unflagging, mindfulness shall be established and lucid, my body shall be tranquil and undisturbed, and my mind shall be immersed in samādhi.’ Putting the teaching in charge, they give up the unskillful and develop the skillful, they give up the blameworthy and develop the blameless, and they keep themselves pure. This is called putting the teaching in charge.
These are the three things to put in charge.
There’s no privacy in the world,
for someone who does bad deeds.
You’ll know for yourself,
whether you’ve lied or told the truth.
When you witness your good self,
you despise it;
while you disguise
your bad self inside yourself.
The gods and the Realized One see
the fool who lives unjustly in the world.
So with yourself in charge, live mindfully;
with the world in charge, be alert and practice absorption;
with the teaching in charge, live in line with that teaching:
a sage who tries for the truth doesn’t deteriorate.
Māra’s destroyed; the terminator’s overcome:
one who strives reaches the end of rebirth.
Poised, clever, knowing the world—
that sage identifies with nothing at all.”
English translation by Bhikkhu Bodhi
“Bhikkhus, there are these three authorities. What three? Oneself as one’s authority, the world as one’s authority, and the Dhamma as one’s authority.
(1) “And what, bhikkhus, is oneself as one’s authority? Here, having gone to the forest, to the foot of a tree, or to an empty hut, a bhikkhu reflects thus: ‘I did not go forth from the household life into homelessness for the sake of a robe, almsfood, or lodging, or for the sake of becoming this or that, but rather with the thought: “I am immersed in birth, old age, and death; in sorrow, lamentation, pain, dejection, and anguish. I am immersed in suffering, afflicted by suffering. Perhaps an ending of this entire mass of suffering can be discerned.” As one who has gone forth from the household life into homelessness, it would not be proper for me to seek out sensual pleasures similar to or worse than those that I have discarded.’ He then reflects thus: ‘Energy will be aroused in me without slackening; mindfulness will be established without confusion; my body will be tranquil without disturbance; my mind will be concentrated and one-pointed.’ Having taken himself as his authority, he abandons the unwholesome and develops the wholesome; he abandons what is blameworthy and develops what is blameless; he maintains himself in purity. This is called oneself as one’s authority.
(2) “And what, bhikkhus, is the world as one’s authority? Here, having gone to the forest, to the foot of a tree, or to an empty hut, a bhikkhu reflects thus: ‘I did not go forth from the household life into homelessness for the sake of a robe … but rather with the thought: “I am immersed in birth, old age, and death … Perhaps an ending of this entire mass of suffering can be discerned.” As one who has gone forth from the household life into homelessness, I might think sensual thoughts, thoughts of ill will, or thoughts of harming. But the abode of the world is vast. In the vast abode of the world there are ascetics and brahmins with psychic potency and the divine eye who know the minds of others. They see things from a distance but they are not themselves seen even when they’re close; they know the minds of others with their own mind. They would know me thus: “Look at this clansman: though he has gone forth from the household life into homelessness out of faith, he is tarnished by bad unwholesome states.” There are deities, too, with psychic potency and the divine eye who know the minds of others. They see even from a distance but are not seen themselves even when close; they too know the minds of others with their own mind. They too would know me thus: “Look at this clansman: though he has gone forth from the household life into homelessness out of faith, he is tarnished by bad unwholesome states.”’ He then reflects thus: ‘Energy will be aroused in me without slackening; mindfulness will be established without confusion; my body will be tranquil without disturbance; my mind will be concentrated and one-pointed.’ Having taken the world as his authority, he abandons the unwholesome and develops the wholesome; he abandons what is blameworthy and develops what is blameless; he maintains himself in purity. This is called the world as one’s authority.
(3) “And what, bhikkhus, is the Dhamma as one’s authority? Here, having gone to the forest, to the foot of a tree, or to an empty hut, a bhikkhu reflects thus: ‘I did not go forth from the household life into homelessness for the sake of a robe … but rather with the thought: “I am immersed in birth, old age, and death … Perhaps an ending of this entire mass of suffering can be discerned.” The Dhamma is well expounded by the Blessed One, directly visible, immediate, inviting one to come and see, applicable, to be personally experienced by the wise. There are fellow monks of mine who know and see. As one who has gone forth from the household life into homelessness in this well-expounded Dhamma and discipline, it would be improper for me to be lazy and heedless.’ He then reflects thus: ‘Energy will be aroused in me without slackening; mindfulness will be established without confusion; my body will be tranquil without disturbance; my mind will be concentrated and one-pointed.’ Having taken the Dhamma as his authority, he abandons the unwholesome and develops the wholesome; he abandons what is blameworthy and develops what is blameless; he maintains himself in purity. This is called the Dhamma as one’s authority.
“These, bhikkhus, are the three authorities.”
For one performing an evil deed
there is no place in the world called “hidden.”
The self within you knows, O person,
whether it is true or false.
Indeed, sir, you the witness
despise your good self;
you conceal the evil self
existing within yourself.
The devas and Tathāgatas see the fool
acting unrighteously in the world.
Therefore one should fare mindfully,
taking oneself as authority;
alert and meditative, taking the world as authority;
and fare in accordance with the Dhamma,
taking the Dhamma as authority.
Truly exerting himself, a sage does not decline.
Having vanquished Māra
and overcome the end-maker,
the striver has finished with birth.
Such a sage, wise, a world-knower,
identifies with nothing at all.
English translation by Suddhāso Bhikkhu
“Monks, there are three kinds of motivation. What three? Self-motivation, world-motivation, and Dhamma-motivation.
“Monks, what is self-motivation? Here, monks, a monk in a forest, or at the foot of a tree, or in an empty building, considers, ‘I did not leave lay life and become a homeless renunciate for the sake of robes, or food, or housing, or to become anything in particular. It was just because I was overcome by birth, decay, death, sorrow, grief, pain, depression, and anguish; overcome by suffering and enveloped in suffering; and I thought that perhaps a way could be found to end this mass of suffering. If I were to seek out sensual experiences similar or inferior to what I left behind when I left lay life and became a homeless renunciate, that would not be appropriate for me.’ He thinks, ‘Unrelenting energy will be initiated, unblurred mindfulness will be established, the body will be tranquil and undisturbed, the mind will be concentrated and unified!’ So, motivated by himself, he abandons the unwholesome, develops the wholesome, abandons the blameworthy, develops the blameless, and maintains his purity. Monks, this is called ‘self-motivation.’
“Monks, what is world-motivation? Here, monks, a monk in a forest, or at the foot of a tree, or in an empty building, considers, ‘I did not leave lay life and become a homeless renunciate for the sake of robes, or food, or housing, or to become anything in particular. It was just because I was overcome by birth, decay, death, sorrow, grief, pain, depression, and anguish; overcome by suffering and enveloped in suffering; and I thought that perhaps a way could be found to end this mass of suffering. Although I have become a renunciate in this way, I might think sensual thoughts, aversive thoughts, or cruel thoughts. However, there are a great number of people in this world; and among them there are contemplatives and holy people who have spiritual vision and can read minds. They see others from afar, but others cannot see them even when they are close by. They know the minds of others using their own minds. They could know me in this way: “Look, even though this gentleman faithfully left lay life and became a homeless renunciate, he lives all mixed up with evil, unwholesome thoughts.” There are also powerful angels who have spiritual vision and can read minds. They also see others from afar, but others cannot see them even when they are close by. They also know the minds of others using their own minds. They also could know me in this way: “Look, even though this gentleman faithfully left lay life and became a homeless renunciate, he lives all mixed up with evil, unwholesome thoughts.”’ He thinks, ‘Unrelenting energy will be initiated, unblurred mindfulness will be established, the body will be tranquil and undisturbed, the mind will be concentrated and unified!’ So, motivated by the world, he abandons the unwholesome, develops the wholesome, abandons the blameworthy, develops the blameless, and maintains his purity. Monks, this is called ‘world-motivation.’
“Monks, what is Dhamma-motivation? Here, monks, a monk in a forest, or at the foot of a tree, or in an empty building, considers, ‘I did not leave lay life and become a homeless renunciate for the sake of robes, or food, or housing, or to become anything in particular. It was just because I was overcome by birth, decay, death, sorrow, grief, pain, depression, and anguish; overcome by suffering and enveloped in suffering; and I thought that perhaps a way could be found to end this mass of suffering. The Dhamma is well-expounded by the Fortunate One – visible, timeless, apparent, transformative, to be personally experienced by the wise. I have co-practitioners who know and see. As a renunciate in such a well-expounded system of teachings and trainings, if I were to live lazily and negligently, that would not be appropriate for me.’ He thinks, ‘Unrelenting energy will be initiated, unblurred mindfulness will be established, the body will be tranquil and undisturbed, the mind will be concentrated and unified!’ So, motivated by the Dhamma, he abandons the unwholesome, develops the wholesome, abandons the blameworthy, develops the blameless, and maintains his purity. Monks, this is called ‘Dhamma-motivation.’
“Monks, these are the three kinds of motivation.
“There is no secrecy in the world for one who does evil things
A person knows for themselves what it true and what is false.
“The goodness within you despises what it sees of you,
And the evil within that you try to hide.
“Angels and Buddhas also see
All the fools living unpeacefully in the world.
“Therefore, motivated by oneself and by the world,
A clever person should practice meditation.
“Motivated by the Dhamma, practicing according to it,
A wise person committed to truth does not falter.
“One who subdues Māra, overpowering the Ender,
Contacts the elimination of birth through striving.
“A wise person who knows the world in this way
Is a sage who cannot be defined in terms of anything.”
