ผลของการฝึกฝน และผลของรักษาอายตนะ
ภิกษุทั้งหลาย ผัสสายตนะ ๖ ประการเหล่านี้ ที่บุคคลไม่ฝึกฝน ไม่คุ้มครอง ไม่รักษา ไม่สำรวมแล้ว ย่อมนำทุกข์หนักมาให้ ผัสสายตนะ ๖ ประการอะไรบ้าง คือ
ผัสสายตนะ คือ ตา ที่บุคคลไม่ฝึกฝน ไม่คุ้มครอง ไม่รักษา ไม่สำรวมแล้ว ย่อมนำทุกข์หนักมาให้ ผัสสายตนะ คือ หู … จมูก … ลิ้น … กาย ผัสสายตนะ คือ ใจ ที่บุคคลไม่ฝึกฝน ไม่คุ้มครอง ไม่รักษา ไม่สำรวมแล้ว ย่อมนำทุกข์หนักมาให้ ภิกษุทั้งหลาย ผัสสายตนะ ๖ ประการเหล่าแลนี้ ที่บุคคลไม่ฝึกฝน ไม่คุ้มครอง ไม่รักษา ไม่สำรวมแล้ว ย่อมนำทุกข์หนักมาให้.
ภิกษุทั้งหลาย ผัสสายตนะ ๖ ประการเหล่านี้ ที่บุคคลฝึกฝนดี คุ้มครองดี รักษาดี สำรวมดีแล้ว ย่อมนำสุขมากมาให้ ผัสสายตนะ ๖ประการอะไรบ้าง คือ
ผัสสายตนะ คือ ตา ที่บุคคลฝึกฝนดี คุ้มครองดี รักษาดี สำรวมดีแล้ว ย่อมนำสุขมากมาให้ ผัสสายตนะ คือ หู … จมูก … ลิ้น … กาย ผัสสายตนะ คือ ใจ ที่บุคคลฝึกฝนดี คุ้มครองดี รักษาดี สำรวมดีแล้ว ย่อมนำสุขมากมาให้ ภิกษุทั้งหลาย ผัสสายตนะ ๖ ประการเหล่าแลนี้ ที่บุคคลฝึกฝนดี คุ้มครองดี รักษาดี สำรวมดีแล้ว ย่อมนำสุขมากมาให้.
“ภิกษุทั้งหลาย บุคคลผู้ไม่สำรวมผัสสายตนะ ๖ นั่นแหละ
เว้นการสำรวมในอายตนะใด ย่อมเข้าถึงทุกข์.
ส่วนบุคคลเหล่าใด มีการสำรวมในอายตนะ ๖ ประการนั้น
บุคคลเหล่านั้น ย่อมมีศรัทธาเป็นเพื่อน ไม่เป็นผู้เปียกชุ่ม (ด้วยราคะ) อยู่.
บุคคลเห็นรูปที่น่าชอบใจ หรือเห็นรูปที่ไม่น่าชอบใจแล้ว
พึงบรรเทาราคะในรูปที่น่าชอบใจ
และไม่พึงเสียใจว่า รูปของเราไม่น่ารัก.
ได้ยินเสียงที่น่ารัก หรือไม่น่ารักแล้ว
พึงสงบใจในเสียงที่น่ารัก
พึงบรรเทาความไม่ชอบใจในเสียงที่ไม่น่ารัก
และไม่พึงเสียใจว่า เสียงของเราไม่น่ารัก.
ได้ดมกลิ่นที่น่าชอบใจ หรือได้ดมกลิ่นที่ไม่สะอาดไม่น่าชอบใจแล้ว
พึงบรรเทาความหงุดหงิดในกลิ่นที่ไม่น่าชอบใจ
และไม่พึงพอใจในกลิ่นที่น่าชอบใจ.
ได้ลิ้มรสที่อร่อยเล็กน้อย หรือลิ้มรสที่ไม่อร่อยในบางคราวแล้ว
ไม่พึงลิ้มรสที่อร่อยด้วยความติดใจ
และไม่ควรยินร้ายเมื่อลิ้มรสที่ไม่อร่อย.
ถูกผัสสะที่เป็นสุขกระทบแล้วก็ไม่พึงมัวเมา
แม้ถูกผัสสะที่เป็นทุกข์กระทบแล้วก็ไม่พึงหวั่นไหว
ควรวางเฉยผัสสะทั้งสอง ทั้งที่เป็นสุขและเป็นทุกข์
ไม่ควรยินดี ไม่ควรยินร้ายกับผัสสะใดๆ.
นรชนทั้งหลายผู้ต่ำต้อย มีปปัญจสัญญา1
มัวเนิ่นช้ามีสัญญา ย่อมวนเวียนอยู่ (ในวัฏฏะ).
ก็บุคคลบรรเทาใจที่อาศัยเรือนทั้งปวงแล้ว
ย่อมรักษาใจให้ประกอบด้วยเนกขัมมะ.
ในกาลใด ที่บุคคลอบรมใจดีแล้ว
ในอารมณ์ทั้ง ๖ ประการอย่างนี้.
ในกาลนั้น จิตของเขาถูกผัสสะกระทบแล้ว
ย่อมไม่หวั่นไหวในอารมณ์ใดๆ.
ภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายครอบงำราคะและโทสะได้แล้ว
ย่อมเป็นผู้ถึงฝั่งแห่งชราและมรณะ.
– บาลี สํ. สฬา. 18/88/128.
https://84000.org/tipitaka/pali/?24//120,
https://etipitaka.com/read/pali/24/120
1 ปปัญจสัญญา = ความหมายรู้ในความเนิ่นช้า.
English translation by Bhikkhu Sujato
At Sāvatthī.
“Mendicants, these six fields of contact bring suffering when they’re untamed, unguarded, unprotected, and unrestrained. What six?
The field of eye contact brings suffering when it’s untamed, unguarded, unprotected, and unrestrained.
The field of ear contact … nose contact … tongue contact … body contact …
The field of mind contact brings suffering when it’s untamed, unguarded, unprotected, and unrestrained.
These six fields of contact bring suffering when they’re untamed, unguarded, unprotected, and unrestrained.
These six fields of contact bring happiness when they’re well tamed, well guarded, well protected, and well restrained. What six?
The field of eye contact brings happiness when it’s well tamed, well guarded, well protected, and well restrained.
The field of ear contact … nose contact … tongue contact … body contact …
The field of mind contact brings happiness when it’s well tamed, well guarded, well protected, and well restrained.
These six fields of contact bring happiness when they’re well tamed, well guarded, well protected, and well restrained.”
That is what the Buddha said. Then the Holy One, the Teacher, went on to say:
“Mendicants, it’s just the six fields of contact
that lead the unrestrained to suffering.
Those who understand how to restrain them
live with faith as partner, not festering.
When you’ve seen pleasant sights
and unpleasant ones, too,
get rid of all manner of desire for the pleasant,
without hating what you don’t like.
When you’ve heard sounds both liked and disliked,
don’t fall under the thrall of sounds you like,
get rid of hate for the unliked,
and don’t hurt your mind
by thinking of what you don’t like.
When you’ve smelled a pleasant, fragrant scent,
and one that’s foul and unpleasant,
get rid of repulsion for the unpleasant,
while not yielding to desire for the pleasant.
When you’ve enjoyed a sweet, delicious taste,
and sometimes those that are bitter,
don’t be attached to enjoying sweet tastes,
and don’t despise the bitter.
Don’t be intoxicated by a pleasant touch,
and don’t tremble at a painful touch.
Look with equanimity at the duality
of pleasant and painful contacts,
without favoring or opposing anything.
People generally let their perceptions proliferate;
perceiving and proliferating, they are attracted.
When you’ve expelled all thoughts of domestic life,
wander intent on renunciation.
When the mind is well developed like this
regarding the six,
it doesn’t waver at contacts at all.
Mendicants, those who have mastered greed and hate
go beyond birth and death.”
English translation by Bhikkhu Bodhi
At Savatthi. “Bhikkhus, these six bases for contact—if untamed, unguarded, unprotected, unrestrained—are bringers of suffering. What six?
“The eye, bhikkhus, as a base for contact—if untamed, unguarded, unprotected, unrestrained—is a bringer of suffering. The ear as a base for contact … The mind as a base for contact … is a bringer of suffering. These six bases for contact—if untamed, unguarded, unprotected, unrestrained—are bringers of suffering.
“Bhikkhus, these six bases for contact—if well tamed, well guarded, well protected, well restrained—are bringers of happiness. What six?
“The eye, bhikkhus, as a base for contact—if well tamed, well guarded, well protected, well restrained—is a bringer of happiness. The ear as a base for contact … The mind as a base for contact … is a bringer of happiness. These six bases for contact—if well tamed, well guarded, well protected, well restrained—are bringers of happiness.”
This is what the Blessed One said. Having said this, the Fortunate One, the Teacher, further said this:
“Just six, O bhikkhus, are the bases for contact,
Where one unrestrained meets with suffering.
Those who know how to restrain them
Dwell uncorrupted, with faith their partner.
“Having seen forms that delight the mind
And having seen those that give no delight,
Dispel the path of lust towards the delightful
And do not soil the mind by thinking,
‘The other is displeasing to me.’
“Having heard sounds both pleasant and raucous,
Do not be enthralled with pleasant sound.
Dispel the course of hate towards the raucous,
And do not soil the mind by thinking,
‘This one is displeasing to me.’
“Having smelt a fragrant, delightful scent,
And having smelt a putrid stench,
Dispel aversion towards the stench
And do not yield to desire for the lovely.
“Having enjoyed a sweet delicious taste,
And having sometimes tasted what is bitter,
Do not greedily enjoy the sweet taste,
Do not feel aversion towards the bitter.
“When touched by pleasant contact do not be enthralled,
Do not tremble when touched by pain.
Look evenly on both the pleasant and painful,
Not drawn or repelled by anything.
“When common people of proliferated perception
Perceive and proliferate they become engaged.
Having dispelled every mind-state bound to the home life,
One travels on the road of renunciation.
“When the mind is thus well developed in six,
If touched, one’s mind never flutters anywhere.
Having vanquished both lust and hate, O bhikkhus,
Go to the far shore beyond birth and death!”
